مقایسه ‌دو ‌روش‌ آبیاری‌ نواری قطره‌ای ‌و ‌شیاری ‌بر اجزاء ‌عملکرد‌ ‌ارقام‌ کلزا در همدان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 بخش تحقیقات اصلاح و نهال بذر مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی همدان

2 عضو هیئت علمی بخش تحقیقات فنی و مهندسی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی همدان و دانشجوی دکترای دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری

3 عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی همدان

چکیده

کمبود ‌آب وکاهش تدریجی منابع آبی با کیفیت مناسب، از مهمترین عوامل محدود کننده تولیدات زراعی در اکثر نقاط جهان نظیر ایران به شمار می‌رود. از این ‌رو، پژوهش در زمینه استفاده بهینه از ‌آب و صرفه‌‌جویی در ‌مصرف آن از‌ راهکارهای کلیدی افزایش ‌تولید می‌باشد. همچنین، انتخاب‌ارقام با نیاز آبی‌کم نیز می‌تواند کمک موثری به ‌این ‌موضوع نماید. لذا، به منظور انتخاب رقم مناسب کلزا با عملکرد و درصد روغن بالا، آزمایشی به صورت طرح کرت های خردشده در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرارکه عامل اصلی شامل سیستم ‌آبیاری در دو سطح (نشتی و نواری- قطره‌ای) و عامل فرعی شامل رقم در چهار سطح (اکاپی، اس- ال-ام 46، اپرا و لیکورد) در همدان، به اجرا درآمد. نتایج نشان داد، در بین ارقام، تفاوت معنی‌داری به لحاظ عملکردی وجود نداشت، ولی در مجموع رقم Opera با 3706 کیلو‌گرم‌ در هکتار، بیشترین عملکرد را به خود اختصاص داد. در ‌بررسی اثر ‌متقابل آبیاری ‌و‌ رقم، رقم  Opera با روش آبیاری‌‌ قطره‌ای با عملکرد 3961 کیلو‌گرم‌ در هکتار و رقم Slm046 با آبیاری نشتی و عملکرد 3710 کیلو‌گرم‌ در ‌هکتار حد‌اکثر عملکرد را دارا بودند. در بررسی کارآئی مصرف آب، روش های آبیاری اختلاف معنی‌داری با هم داشتند. به طوری که آبیاری قطره‌ای ( با34/1 کیلوگرم بر مترمکعب) نسبت به آبیاری نشتی (با 74/0 کیلوگرم‌ بر مترمکعب) برتری داشت. حجم آب مصرفی به طور متوسط با آبیاری نشتی 4870 و در آبیاری قطره‌ای 2617 مترمکعب ‌در هکتار بود. 

مقدمـــــه

کلزا یکی از مهم‌ترین گیاهان روغنی است که دانه‌های آن حاوی بیش از 40 درصد روغن و کنجالة آن نیز در همین حدود پروتئین دارد (عزیزی و همکاران، 1378). کلزا به دلیل دارا بودن ارقام و گونه‌های مختلف با خصوصیات متفاوت، قابلیت کشت در مناطق مختلف و شرایط آب و هوایی متنوع را دارد، به طوری که امروزه در سطوح وسیعی از مناطق گرم و معتدل هندوستان و چین در آسیا تا نقاط سرد و ارتفاعات بالا کشت می‌شود. در ایران نیز این زراعت به عنوان زراعتی امیدبخش در افزایش تولید روغن خوراکی ‌و‌ کاهش ‌واردات روغن مورد توجه قرارگرفته است (عزیزی و یادگار،1380). علاوه بر آن، در کشور آب مهم‌ترین عامل محدودکننده در کشاورزی است و این بخش بیش از 90 درصد آب استحصال شده کشور را به خود اختصاص می‌دهد و راندمان آبیاری در روش­های مورد استفاده کنونی حدود 35 درصد برآورد شده است (کشاورز و صادق زاده، 1379).  از طرفی، با توجه به این­که بیش از 85 درصد منابع آب استان همدان از آب­های زیرزمینی تأمین می‌شود (جعفری و رضوانی،1380) بنابراین، استفادة بهینه از آب و روش­های نوین آبیاری ضروری است.

عملکرد دانه و روغن کلزا تحت تأثیر ژنوتیپ گیاه، عوامل زراعی و عوامل محیطی است (شیرانی راد،1374). از میان این عوامل در کشور، آب از مهمترین عوامل محدودکننده در کشاورزی بشمار می­رود، به نحوی که تولید مواد غذایی وکشاورزی پایدار را منوط به استفادة صحیح و منطقی از این عامل نموده است. شاخص سرانه منابع آب تجدید پذیرکشور در دهه­های اخیر نشان دهندة کاهش منظم حجم آب در دسترس است. مقدار این شاخص از 5500 متر مکعب در سال 1340 به 2100 مترمکعب در1376 کاهش یافته و انتظار می­رود در سال 1400 به 1300 متر مکعب تقلیل یابد (کشاورز و صادق زاده، 1379).

چریستمس (Christmas, 1996) مشاهده کرد که ارقام کلزا نسبت به شرایط آب و هوایی واکنش زیادی نشان می‌دهد. او نتیجه گرفت که عکس­العمل ارقام نسبت به مکان بسیار متفاوت بوده و تعدادی از ارقام تحمل بیشتری نسبت به شرایط آب و هوایی دارند. کمپب و کوندرا (Campbe and Kondra, 1997) گزارش نمودند که وزن هزار دانه به شدت تحت تأثیرعوامل ژنتیکی است و عوامل محیطی مانند نور، رطوبت و دما تأثیر کمتری بر روی آن دارند. همچنین درصد روغن نیز تحت تاثیر عوامل ژنتیکی بود.

کجدی (Kajdi, 1994) تغییرات درصد روغن و عملکرد دانه و نیز ارتباط بین درصد روغن و پروتئین را در 21 رقم تحت شرایط آبیاری و بدون آبیاری مورد بررسی قرار داد و نتیجه گیری نمود که میانگین عملکرد دانه و عملکرد روغن در اثر آبیاری افزایش می یابد

در تحقیقی که در مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر انجام شد، مشخص شد که در شرایط آبیاری پس از 50 میلی­متر تبخیر از تشتک کلاس A، بالاترین عملکرد متعلق به رقم SLM046  و رقم Licord در شرایطی که آبیاری پس از 150 میلی­متر تبخیر از تشتک کلاس A انجام شده بود، پایین‌ترین عملکرد را به خود اختصاص داده‌ است. همچنین‌، در آزمایشی مشخص شد در زمانی که آخرین‌ آبیاری ‌پس ‌از10 درصد رسیدگی غلاف‌های ساقه اصلی انجام شد، رقم Okapi بالاترین عملکرد و در زمانی که آخرین آبیاری در مرحله 20 درصد رسیدگی غلاف‌های ساقه اصلی صورت‌گرفت، رقمSLM046  پائین‌ترین‌عملکرد را به خود اختصاص داد.

در تحقیقی که در مرکز تحقیقات خراسان رضوی انجام شد، مشخص شد که در محیط‌ تنش در بین چهار رقم، ارقام Hyola 42 و cobra*Regent رتبه‌های اول و دوم را به خود اختصاص دادند و نیز نتایج تجزیه مرکب در محیط آبیاری معمولی و تنش اختلاف معنی‌داری‌ را بین دو محیط آزمایش، ارقام و اثرات متقابل آن­ها نشان داد. استفاده از سیستم آبیاری میکرو برای محصولات زراعی در سال‌های اخیر مورد توجه قرارگرفته است. در زراعت کلزا تحقیق کمی در مورد سیستم آبیاری میکرو در ایران انجام شده ‌است. در مشهد، با استفاده از این سیستم و حجم آب مصرفی بسیار کمتر در مقایسه با سیستم‌های نشتی و یا حتی بارانی محصول قابل توجهی تولید شده است.

فریبورگ و همکاران (87-1986) در تحقیقی به این نتیجه رسیدند که کاربرد کود نیتروژنه در بهار بعد از آیش نسبت به کاربرد آن در پاییز باعث افزایش محصول می‌شود. مصرف کود ازته در بهار نسبت به پاییز در صورتی­که کشت قبلی ذرت بود، هیچ­گونه تأثیری ‌در عملکرد کلزا نداشت. لاور(1986) آزمایشی بر روی اثر متقابل زمان آبیاری و کود نیتروژنه تحت سیستم آبیاری نشتی بر روی کلزا انجام داد. وی به این نتیجه رسید که تأخیر در آبیاری تا مرحلة ساقه‌دهی مقدار عملکرد را به مقدار قابل توجهی نسبت به آبیاری در مرحلة جوانه‌زنی کاهش می­دهد و اثر متقابلی بین مقدار نیتروژن و زمان آبیاری مشاهده نشد.

قدمی فیروزآبادی و میرزایی (1385) دو سیستم آبیاری تیپ و نشتی را بر روی محصول چغندر قند مورد مطالعه قرار دادند. نتایج تحقیق آن­ها نشان داد که استفاده از آبیاری قطره­ای باعث کاهش 47 در صدی در مصرف آب و افزایش 72 درصد در کارآیی مصرف شد. همچنین، قدمی فیروزآبادی و نصرتی(1386) گزارش نمودند که استفاده از سیستم آبیاری تیپ باعث کاهش 54 % در آب مصرفی و نیز افزایش 138 % در کارآیی مصرف آب محصول سیر می­شود.

طی تحقیقی، باغانی و خوشبزم (1386) نشان دادند که با تغییر سیستم آبیاری سطحی به قطره­ای ( نواری)، کارآیی مصرف آب در ذرت علوفه‌ای 116% افزایش یافت و زراعت­های گوجه فرنگی، چغندرقند و سیب زمینی به ترتیب با 98%، 92% و 83 % در مراحل بعدی قرار گرفت. افشار و مهرآبادی (1384) نشان دادند که کارایی مصرف آب در روش آبیاری قطره‌ای نواری به میزان 36 درصد نسبت به روش آبیاری شیاری در پنبه بیشتر بود. طرفی و همکاران (1385) نشان داد که مقدار کارایی مصرف آب کاهو از 7/2 در روش آبیاری سطحی به 3/7 کیلوگرم بر متر مکعب در روش آبیاری قطره‌ای نواری رسید.

از آنجا که بخش کشاورزی بزرگ‌ترین مصرف کنندة آب در زیر ساخت­های مختلف اقتصادی استان همدان به شمار می‌‌آید، تلفات عمدة آب نیز به این بخش تعلق دارد. از مهم‌ترین عوامل تلفات آب در بخش کشاورزی استان می‌توان به پایین بودن راندمان انتقال آب از منبع تا محل مصرف، تلفات زیاد آب در مزارع کشاورزی، نامناسب بودن الگوی کشت و همین­طور عدم استفاده از روش­های آبیاری مناسب اشاره نمود. با توجه به میزان کنونی تولیدات کشاورزی فاریاب در سطح استان که بالغ بر سه میلیون تن می­شود و نیز با عنایت به این­که از کل منابع آب قابل استفادة استان حدود 80 میلیون مترمکعب در بخش کشاورزی مصرف می­شود، با صرف­نظر از ترکیب محصولات زراعی، بهره­وری مصرف آب در اراضی فاریاب استان تقریباَ معادل 8/0 کیلوگرم محصول به ازای هرمتر مکعب است که در مقایسه با ارقام متناظر کشورهای پیشرفته بسیار پایین است (سیدان و قدمی،1381). این در صورتی است که به­منظور نیل به اهداف تولیدات کشاورزی در یک افق 25سال آینده، چاره‌ای غیر از افزایش کارآیی مصرف آب در اراضی فاریاب به میزان 5/1 تا2 کیلوگرم نیست.

در سال­های اخیر سیستم­های مختلف آبیاری تحت فشار، در راستای برنامه‌های توسعه بخش کشاورزی و به منظور افزایش بهره وری آب در دسترس کشاورزان قرار گرفته است و این سیستم­ها در مناطق و زراعت­های مختلف نتایج متفاوتی داشته است. بر این اساس، هدف از این تحقیق، مقایسه دو روش آبیاری قطره‌ای (تیپ) و نشتی بر عملکرد و کارایی مصرف آب ارقام کلزا و چگونگی عکس‌العمل ارقام مختلف به شیوه‌های متفاوت آبیاری می­باشد.

 

 

 

مواد و روش­ها

این تحقیق به­صورت طرح کرت­های خردشده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در ایستگاه اکباتان مرکز تحقیقات کشاورزی همدان اجرا شد. ایستگاه اکباتان در کیلومتر 10 جاده همدان- تهران در عرض جغرافیایی 34 درجه و 52 دقیقه­ی شرقی و طول جغرافیایی 48 درجه و 32 دقیقه­ی شمالی در 1730 متری از سطح دریا واقع است. آب و هوای منطقه نیمه­خشک سرد با میانگین حداکثر دمای 40 و حداقل دمای 34- درجه سانتی­گراد مناسب کشت سیر می­باشد .

در این تحقیق، سیستم آبیاری در دو سطح (نشتی و تیپ) به عنوان عامل اصلی و رقم در چهار سطح (Okapi SLM046 ,Opera ,Licord ) به عنوان عامل فرعی در سه تکرار طی دو سال (85-86) به اجرا در آمد. طول ردیف­های کشت 30 متر (دو ردیف روی پشته) و هرکرت فرعی دارای هشت خط کاشت با فاصله 30 سانتی­متر روی پشته بود. میزان بذر مصرفی  هشت کیلوگرم در هکتار بود. طرز قرار گرفتن تیمارها به­صورت تصادفی مشخص و نوار سیستم تیپ در بین دو ردیف کشت یعنی روی پشته­‌ها قرارگرفت. فاصله‌ کرت­های اصلی از هم پنج متر و فاصله کرت­های فرعی به اندازة دو پشته نکاشت در نظر گرفته شد. فاصله تکرارها از همدیگر نیز پنج متر منظور شد.

با توجه به طولانی بودن طول کرت، 5/1 متر از بالا و 5/1 متر از پایین آن به عنوان حاشیه در نظر گرفته شد و در هر کرت فرعی پشتة کناری از هر دو طرف به عنوان حاشیه و رکوردگیری از دو پشته وسط صورت گرفت. در این آزمایش، ضمن اندازه‌گیری کارآیی و میزان مصرف آب در دو سیستم آبیاری، ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف (بر اساس 10 بوته در هر کرت آزمایشی)، وزن هزار دانه (بر اساس 10 نمونه 100تایی از هرکرت)، عملکرد دانه (10 متر طولی از 2 پشته وسط)، درصد روغن و عملکرد بیولوژیک (دو متر طولی از دو پشته وسط) اندازه‌گیری ‌شد.

حجم آب مصرفی در سیستم آبیاری نشتی با استفاده از فلوم­های W.S.C و در روش آبیاری نواری با استفاده از کنتورهای کالیبره شده اندازه‌گیری شد. در روش آبیاری تیپ، نیاز آبی با استفاده از فرمول پنمن مانتیث اصلاح شده و با احتساب راندمان 90درصد انجام شد. آمار و اطلاعات مورد نیاز به منظور محاسبه تبخیر و تعرق گیاه شامل دمای حداقل و حداکثر، رطوبت حداقل و حداکثر، سرعت باد و ساعات آفتابی به‌صورت روزانه از اداره هواشناسی اخذ شد. ضریب گیاهی مورد استفاده، داده‌های موجود در دستورالعمل شماره 56 فائو بود.

 

 

نتایج 

در پایان فصل زراعی با عمل رکوردگیری عملکرد محصول مشخص شد. سپس، با استفاده از نرم افزار MSTAT-C تجزیه و تحلیل آماری انجام شد. مقایسه میانگین پارامترها با استفاده از آزمون دانکن و در سطح آماری پنج و یک درصد انجام شد.

از تیمارهای مورد مطالعه، فقط اثر متقابل آبیاری و رقم، بر عملکرد کلزا معنی دار بود. بیشترین میزان عملکرد مربوط به رقم Opera با میانگین عملکرد 3961 کیلوگرم در هکتار و روش آبیاری قطره‌ای حاصل شد (جداول1،2).

حجم‌آب‌مصرفی‌ در طول‌فصل ‌زراعی اندازه‌گیری شد. حجم آب مصرفی در روش آبیاری نشتی 4870 متر مکعب در هکتار و در صورتی که در روش آبیاری نواری قطره‌ای2617 مترمکعب در هکتار است. بنابراین، آبیاری قطره‌ای با کاهش46 درصدی‌ در آب مصرفی، مقدار عملکرد تقریباً یکسانی با روش آبیاری نشتی داشته است.

روش‌های آبیاری در بهره‌وری مصرف آب دارای اختلاف معنی‌دار بوده، به­طوری که مقدار بهره‌وری آب در روش آبیاری قطره‌ای 339/1 و در روش آبیاری نشتی 738/0 کیلوگرم بر مترمکعب بوده است. بنابراین، بهره‌وری آب در روش تیپ 8/1 برابر روش نشتی می­باشد. ارقام نیز در سطح 5% با هم اختلاف معنی‌دار داشته به­گونه‌ای که رقم Opera با 117/1 کیلوگرم بر مترمکعب نسبت به دیگر ارقام، بیشترین مقدار را از خود نشان داد. اثر متقابل سیستم آبیاری و رقم بر بهره‌وری آب اختلاف معنی دار است که‌ در آن ‌رقم Opera با آبیاری قطره‌ای 53/1کیلوگرم بر مترمکعب بیشترین‌ بهره‌وری آب و همچنین رقم Opera با آبیاری ‌نشتی71/ 1کیلوگرم بر مترمکعب حداقل بهره‌وری آب را در برداشته ‌است (جدول2) .

 

 

جدول(1): نتایج تجزیه مرکب (ms) صفات‌ مختلف‌ ارقام‌کلزا تحت دو ‌روش‌آبیاری

منابع تغییرات

درجه آزادی

عملکرد

(kg/ha)

کارائی مصرف آب (kg/ha)

درصد روغن

وزن هزار دانه(گرم)

سال

1

735/453311

562/1

**818/60

371/0

سال (تکرار)

4

333/867729

066/0

117/4

049/0

آبیاری

1

509/97622

344/4**

118/37**

735/0

آبیاری*سال

1

01/24359

261/0

642/0

585/0

خطای ‌عامل اصلی

4

297/694838

07/0

951/1

347/0

رقم

3

96/203610

047/0*

653/0

267/3**

سال*رقم

3

461/88072

027/0

674/0

272/0

آبیاری*رقم

3

565/584338*

082/0**

059/0

502/0

سال*آبیاری*رقم

3

781/315443

053/0*

134/0

781/0

خطای عامل فرعی

24

337/144215

016/0

62/0

459/0

 

 

 

وزن هزاردانهء ارقام اختلاف معنی­داری با هم داشته که در آن رقم Opera با 51/4 گرم نسبت به دیگر ارقام ارجحیت داشت. ولی در دیگر تیمارها، نظیر نوع آبیاری و اثر متقابل آبیاری و رقم اختلاف معنی داری بر وزن هزاردانه وجود نداشت (جدول 3).

اثر سیستم آبیاری بر میزان درصد روغن در سطح یک درصد تفاوت معنی داری داشت. میزان درصد روغن در دو روش آبیاری تیپ و نشتی به­ترتیب 22/45 و97/46 درصد بودکه در دو گروه آماری متفاوت قرار گرفت. تفاوت بین ارقام مختلف از نظر درصد روغن معنی‌دار نبود و ارقام مختلف در یک گروه آماری قرار گرفت. در این تحقیق، چون ارقام مختلف دارای تاریخ کشت و برداشت، عمق آب اختصاص یافته، دور آبیاری، نوع مدیریت، عملیات زراعی یکسان بودند و همچنین از نظر ژنیتیکی ارقام طوری بودند که تفاوت معنی داری از نظر عملکرد و درصد روغن بین آنها مشاهده نشد که با نتایج کجدی (Kajdi, 1994) مطابقت دارد. اثر سایر تیمارها بر میزان درصد روغن معنی‌دار نشد (جدول 3).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 جدول(2): مقایسه عملکرد، بهره‌وری آب در تیمارهای مختلف آبیاری

منابع تغییر

تیمار

 

عملکرد

 (kg/ha)

کارایی مصرف آب

 

(kg/m3)

آبیاری

 

نشتی

3594 a

 

1/339a

قطره‌ای Tape

3504a

0/738a

ارقام

 

Opera

3706 a

1/117a

Licord

3608a

1/061ab

Okapi

3443a

0/995b

SLM046

3442 a

0/981ab

آبیاری×ارقام

 

1,Opera

3961 a

1/528 a

1,Licord

3565ab

1/372ab

1,Okapi

3318b

1/257b

1,SLM046

3174 b

0/75 b

2,SLM046

3710 ab

0/762b

2,Licord

3650 ab

1/2 b

2,Okapi

3568  ab

0/733 b

2,Opera

3451ab

0/706 b

 

 

 

جدول(3): مقایسه  میانگین صفات مختلف مورد بررسی  

وزن هزار دانه

 (گرم)

 

مقدار روغن

(درصد)

 

متغیر

منابع تغییر

3/91a

46/97a

نشتی

 

آبیاری

3/66a

45/22b

قطره‌ای- تیپ

4/513a

46/44a

Opera

 

رقم

3/745b

46/01a

Okapi

3/603b

45/96a

Licord

3/283b

45/96a

SLM046

3/173b

45/52b

1,Licord

 

آبیاری×رقم

3/253b

45/21b

1,Okapi

4/51a

45/13b

1,Opera

3/713ab

45/01b

1,SLM046

4/033ab

47/37a

2,Licord

3/777ab

46/91a

2,SLM046

3/313b

46/82a

2,Okapi

4/517a

46/79a

2,Opera

 


بحث 

 

سیستم آبیاری میکرو یکی از روش‌هایی است که علاوه بر حفظ یا افزایش عملکرد محصول، مقدار آب مصرفی را کاهش و کارایی مصرف آب را افزایش می‌دهد. استفاده از سیستم آبیاری قطره‌ای نواری برای محصولات زراعی در سال‌های اخیر مورد توجه می باشد و تحقیقاتی در این زمینه صورت گرفته است. نتایج این تحقیق نشان داد که رقم Opera در همدان بالاترین عملکرد را دارا است. شریعتی در سال 1382 در بررسی عملکرد چهار رقم کلزا در کردستان، رقم SLM046 و Opera را نسبت به دیگر ارقام ترجیح داد. ‌‌‌قدیمی (1384) در بررسی اثر تاریخ­های مختلف کشت بر عملکرد پنج رقم کلزا در خوی  رقم SLM046 را به لحاظ عملکردی بالاترین و رقم Okapi را حداقل معرفی نمود. پاسبان اسلام (1386) در خسرو شهر آذربایجان شرقی تحت همین عنوان رقم Opera را در صورت تاخیر در کشت نسبت به دیگر ارقام ترجیح داد. طالب نژاد (1386) در اراک نیز در تحقیقی تحت همین عنوان در تاریخ­های مختلف کشت، به طور متوسط رقم Licord وOpera را بهترین اعلام نمود.

داود رودی نیز درسال 86 در کرج بین 12 رقم SLM046 ,Elite،talayeh ,kapi ,Opera  را جزﺀ پنج رقم اول عملکردی بالا اعلام نمود. در مشهد نیز عزیزی رقم Opera و SLM046 را در بین 18 رقم به ترتیب هفتم و هشتمین رقم معرفی و رقم Okapi را آخرین رتبه اعلام کرد.

در موضوع نوع آبیاری ملاحظه شد که آبیاری قطره­ای و شیاری در کارآیی مصرف آب اثر معنی داری داشته، به­طوری­که آبیاری قطره­ای، کارآیی مصرف آب بالایی را در ارقام نسبت به شیاری داشته است. رقم Opera با آبیاری قطره‌ای در همدان بیشترین کارآیی مصرف آب را دارا بود. اثر نوع آبیاری بر عملکرد نیز نشان داد که رقم Opera با آبیاری قطرهای و رقم SLM046 با روش شیاری در همدان دارای بیشترین عملکرد بودند.

هر چند روش آبیاری تفاوت معنی داری بر عملکرد نداشت، ولی حجم مصرف آب بسیار حائز اهمیت است زیرا به طور متوسط، میزان مصرف آب در آبیاری قطره‌ای 2617 و در نشتی 4870 متر مکعب در هکتار بود، در واقع حدود 53% در سیستم قطره‌ای، مصرف آب کاهش پیدا می‌کند که در صرفه جویی رقم بسیار بالایی است. در کارآیی مصرف آب نیز در روش قطره ای 9/0 کیلوگرم بر مترمکعب یعنی به ازاء هر متر مکعب آب در هکتار حدود 900 گرم محصول تولید شده در صورتی که در آبیاری نشتی 56/0 کیلوگرم بر مترمکعب یعنی به­صورت نشتی با مصرف یک متر مکعب آب در هکتار 560 گرم محصول تولید می‌شود که اختلاف این دو با هم بسیار حائز اهمیت است.

 شیرانی راد (1382) در تحقیقی عنوان نمودند که رقم SLM6 با سه رقم دیگر به لحاظ تحمل به خشکی در حد قابل قبول و عملکرد بالایی داشته اند و رقم Opera با دو رقم دیگر در شرایط تنش به خشکی عملکرد پایین تری از خود نشان داده‌‌اند. شیروانی راد در تحقیق دیگری در کرج تحت عنوان تحمل به تنش کم آبی در مراحل انتهایی رشد 12 رقم کلزا عنوان نمودند که رقمOkapi,SLM6,Opera  همراه با دو رقم دیگر در شرایط تنش آبیاری بالاترین عملکرد را داشتند(شیرانی راد و همکاران، 1374). شیرانی‌ راد (1384) در تحقیقی تحت عنوان تحمل به شدت­های مختلف تنش خشکی بروی 12 رقم کلزا در اصفهان و کرج  به این نتیجه رسید، که رقم Okapiorient, Opera در شرایط آبیاری معمول بیشترین عملکرد و در شرایط قطع آبیاری از مرحله گلدهی به بعد رقمOpera ,orient, slm046 بالاترین میزان عملکرد را دارند. نصیری در کبوتر آباد اصفهان تحت همین عنوان نیز رقم Opera را نسبت به دیگر ارقام که عملکرد بیشتری داشت در شرایط قطع آبیاری از مرحله ساقه دهی با شدیدترین تنش اعلام نمودند.

 

 

 

 

نتیجه‌گیری

با توجه به نتایج این تحقیق آبیاری تیپ نسبت به روش نشتی باعث کاهش 46 درصدی در آب مصرفی و افزایش 81 درصدی در کارایی مصرف آب در زراعت کلزا می­شود. در سیستم تیپ چون دور آبیاری کوتاه و معمولا سه روزه می‌­باشد، بیشتر برای مزارعی کاربرد دارد که منبع تامین آب مشترک نبوده و زارع بتواند به راحتی برای آبیاری مزرعه برنامه ریزی نماید. در چاه­هایی که مالکیت آن­ها به­صورت اشتراکی بوده و آب حداقل بعد از یک هفته یا بیشتر در اختیار هر زارع قرار می‌گیرد، استفاده از سیستم آبیاری تیپ به­دلیل دور آبیاری کوتاه مشکل بوده و زارعین ترجیح می­دهند که از سیستم­های آبیاری دیگر استفاده نمایند. بنابراین، استفاده از سیستم آبیاری تیپ در مزارعی که دارای مدیریت واحد بوده و به­صورت اشتراکی نیستند دارای بهره‌وری بیشتری می‌باشد.

 

  1.  

    1. افشار، ه. و ح. ر. مهرآبادی. 1384. کارایی مصرف آب در زراعت پنبه در روش آبیاری میکرو. گزارش نهایی شماره 1388/86 موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی.
    2. باغانی، ج. و ر. خوشبزم. 1386. بررسی تولید و کارایی مصرف آب آبیاری در محصولات زراعی چغندر قند، سیب زمینی، گوجه فرنگی و ذرت علوفه‌ای در روش‌های آبیاری قطره‌ای و سطحی. گزارش نهایی: 1366/86 موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی.
    3. باغانی، ج.1379. عملکرد کیفیت هندوانه در دو روش آبیاری قطره‌ای و شیاری. موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کرج. نشریه شماره 153.
    4. جعفری،ع. م. و س. م. ا. رضوانی.1380. راهکارهای مقابله با بحران آب، سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان همدان.
    5. کشاورز .ع و ک. صادق زاده. 1379 . مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی ،مؤسسة تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی. نشریه شماره3.
    6. سیدان، م. و ع. قدمی فیروز آبادی.1390. ‌بررسی عملکرد سیستم­های آبیاری و معرفی بهترین گزینه‌ها به منظور افزایش راندمان آبیاری.گزارش فنی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی به شماره 175/90.
    7. شیرانی راد، ا.1380. نتایج تحقیقات کلزا در سال زراعی 80-79. گزارش نهایی بخش تحقیقات دانه های روغنی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر.
    8. شیرانی راد، 1.ح. و م.ر. احمدی .1374. اثر تاریخ کاشت و تراکم بوته بر صفات زراعی دو رقم کلزای پاییزه در منطقه کرج. نشریه نهال و بذر. جلد 11 و شماره 2 . صفحه 9 تا 21.
    9. طالقانی، ف. و ن. عباسی. 1378. گزارش پژوهشی طرح تحقیقاتی تاثیر آرایش کاشت در کارایی مصرف کمیت و کیفیت چغندر قند. به شماره 289/78.
    10. طرفی، ک.، ع. ر. کیهانی و ع. شهیدی. 1385. تجربه استفاده از روش آبیاری قطره‌ای در اراضی کشاورزی پشمینه‌زار اندیمشک. همایش ملی مدیریت شبکه های آبیاری و زهکشی. دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده مهندسی علوم آب. 12 الی 14 اردیبهشت ماه 1385.
    11. عزیزی، م. و م. یادگار. 1380. نتایج تحقیقات کلزا در سال زراعی 80-79، بخش تحقیقات دانه های روغنی موسسه تحقیقات اصلاح و نهال و بذر.
    12. قدمی فیروزآبادی، ع. و م. میرزایی. 1385. بررسی تاثیر آبیاری قطره ای (Tape) برخصوصیات کمی و کیفی چغندر قند. مجله پژوهش سازندگی شماره 71، صفحه 6 تا 11.
    13. قدمی فیروزآبادی، ع. و ع. ا. نصرتی. 1386. بررسی اثر دو سیستم آبیاری تیپ و نشتی در تراکم‌های مختلف کاشت بر کارایی آب و ازت و خصوصیات کمی و کیفی توده سیر همدان در شرایط مزرعه. گزارش نهایی پروژه تحقیقاتی به شماره 1654/86.
      1. Campbe, D.C. and Z.P. Kondra. 1997. Growth pattern analysis of three rapeseed cultivars. Can.J. Plant Sci.,57:707-712.

    14.  Butras L.E. and M.N. Nimah. 1981. Potato and sugar beet yield and water use efficiency under different irrigation systems and water stress 73 R.D annual meeting, American Society of Agronomy.

    16.  Cassel F., S. Sharmasarkar and S.D. Sharm AsakarMiller. 2001. Assessment of drip and flood irrigation on water and fertilizeer use efficiencies for sugar beets. Agricultural Water Management, 46:24-251.

    17.  Christmas, E.P. 1996. Evaluation of planting date for winter canola production in Indiana. PP. 139-147.In: J.janic(ed), progress in new crops. ASHS Press.

    18.  Fribourg, H.A., C.R. Gravles, G.N. Rhodes, Jr. and J.F. Bradley. 1990. Rapeseed performance in west Tennessee. P.228. Advances in new Crops. Timber Press, Portland, OR.

    19.  Lauer, J.G. 1990. Influence of irrigation timing and nitrogen on growth yield and quality of  rape. P. 229. Advances in new crops. Timber Press, Portland, OR.